GŁOWIENKA !!

Czy wciąż należy polować na gatunek zagrożony globalnie?
Głowienka jest jednym z czterech gatunków kaczek (obok krzyżówki, cyraneczki i czernicy), na które można polować w Polsce. Występuje ona na niżu w całym kraju, a jej rozpowszechnienie na powierzchniach badawczych określone w ramach Monitoringu Ptaków Polski, koordynowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, wynosiło ok. 7%. W Polsce okres polowań na głowienki przypada od 15 sierpnia do 21 grudnia. Ten gatunek figuruje w załącznikach II A i III B dyrektywy ptasiej oraz znajduje się na Czerwonej liście gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (The IUCN Red List of Threatened Species). Nowe badania oraz recenzowane publikacje naukowe wykazały bardzo duży, długotrwały spadek liczebności populacji głowienki w skali zarówno Polski, jak i Europy. Najważniejsze fakty przedstawiono poniżej. 1. Negatywny trend populacji lęgowej w Polsce. Głowienka to obecnie nieliczny ptak lęgowy w naszym kraju, o populacji szacowanej w zakresie od 2 do 11 tys. par. Do
stępne informacje o liczebności dotyczące krajowych akwenów, dla których miano dane porównawcze (1990–2004 vs 2008– 2012), umożliwiły ustalenie tempa zmian liczebności na przestrzeni ok. dwóch dekad – spadek okazał się drastycznie wysoki, sięgający 10% rocznie. W dłuższym okresie i w skali całego kraju jest on bardzo silny. Na podstawie danych z lat 80. i 90. XX w. krajową populację głowienki oszacowano na 20–30 tys. par, co mocno kontrastuje z obecną oceną i wskazuje na blisko 75-procentowy spadek w ciągu ok. 30 lat. 2. Negatywny trend populacji lęgowej w Europie. Gwałtowny spadek liczebności polskiej populacji głowienki wpisuje się w utrzymujący się od dawna podobny trend na całym kontynencie. Nowe dane zebrane dla całej Europy przez międzynarodowy zespół pod kierownictwem prof. Anthony’ego Foxa pokazały, że w ostatnich 20–30 latach w 48% państw kluczowych dla tej kaczki (skupiających populacje złożone z ponad 100 par) doszło do spadku liczebności, w tym w czterech najważniejszych dla tego gatunku kra
jach (europejskiej części Rosji, Czechach, Polsce i Finlandii). Jedynie w pięciu państwach europejskich (19%) wykazano długoterminowy wzrost liczby osobników. Szacuje się, że populacja głowienki na naszym kontynencie zmniejszyła się w zakresie
30–49% w ciągu 22 lat (trzy pokolenia). 3. Negatywny trend populacji zimującej w Europie. Podobny trend jak w przypadku populacji lęgowej został opisany dla populacji zimującej. Bazując na liczeniach prowadzonych w całej Europie, wykazano spadek populacji zimującej w północno-wschodniej i północno-zachodniej części kontynentu z 350 tys. osobników w latach 80. XX w. do 200 tys. w pierwszej dekadzie XXI w. Długookresowy trend określono jako statystycznie znaczący gwałtowny spadek, w skali zarówno całej populacji regionalnej, jak i w większości najważniejszych krajów. 4. Głowienka jako gatunek zagrożony w skali globalnej. Ze względu na duże spadki w populacji i lęgowej, i zimującej głowienka została zaklasyfikowana jako gatunek narażony na
© PIXATERRA/Fotolia
Lista zagrożeń dla głowienki jest dość długa i obejmuje m.in. utratę siedlisk lęgowych, drapieżnictwo (ze strony rodzimych i introdukowanych ssaków), zmiany klimatyczne oraz polowania
www.braclowiecka.pl 25
wyginięcie w skali globalnej i, jak już wspomniano, umieszczona na Czerwonej liście gatunków zagrożonych w kategorii wysokiego ryzyka – VU (ang. vulnerable). Ta kaczka jest jednym z czterech ptaków lęgowych w Polsce (obok orlika grubodziobego, turkawki i wodniczki) uznanych za narażone na wyginięcie w skali globalnej. Należy zauważyć, że orlika grubodziobego, wodniczkę i turkawkę objęto w naszym kraju ochroną ścisłą, a ponadto w przypadku pierwszych dwóch z nich prowadzi się ogólnopolską ochronę czynną, opartą na planach ochrony gatunku. To wyraźnie kontrastuje z aktualnym statusem głowienki (ptak łowny). 5. Wpływ łowiectwa na populację
głowienki. Lista zagrożeń dla głowienki jest dość długa i obejmuje m.in. utratę siedlisk lęgowych, drapieżnictwo (ze strony rodzimych i introdukowanych ssaków), zmiany klimatyczne oraz polowania. Negatywne oddziaływanie związane z myślistwem przejawia się w: śmiertelności, zakłócaniu zachowań socjalnych ptaków, we wpływie na strukturę wiekową i płciową populacji, a także w zatruciach przez spożycie ołowianego śrutu. Według danych PZŁ roczne pozyskanie łowieckie głowienki w Polsce wynosiło 3495 sztuk w 2006 r., co stanowi bardzo znaczną część krajowej populacji lęgowej (przeciętnie ok. 54%) lub zimującej (nawet do 87%; średnia zimowa liczebność to 2040 osobników, przy zakresie 720–4000 osobników). Należy zauważyć, że ptaki ranione wskutek polowań nie są uwzględniane w statystykach łowieckich, a badania wykazały, że udział tych postrzelonych przez myśliwych może wynosić nawet 20–30%
całej populacji, choć brakuje dotyczących tego problemu danych z naszego kraju. Dowodzi to, że pozyskanie łowieckie ma znaczący wpływ na liczebność głowienki, co przy występowaniu również innych zagrożeń (m.in. utrata siedlisk i drapieżnictwo) stanowi dodatkowy czynnik oddziałujący negatywnie na populację tego narażonego na wyginięcie gatunku. Przedstawione powyżej fakty jednoznacznie wskazują na bardzo niekorzystną sytuację głowienki zarówno w Polsce, jak i w Europie. Załamanie liczebności populacji w ostatnich dekadach doprowadziło do uznania tej kaczki za gatunek zagrożony wyginięciem w skali globalnej. Polska i inne kraje należące do Unii Europejskiej zostały zobowiązane nie tylko do zagwarantowania formalnej zgodności prawa krajowego i wspólnotowego, lecz także do rzeczywistego zapewnienia, by praktyka łowiecka nie stała w sprzeczności z postanowieniami dyrektywy ptasiej. Według jej zapisów liczebność populacji wielu gatunków dzikiego ptactwa występujących naturalnie na europejskim terytorium państw członkowskich w niektórych przypadkach zmniejsza się w bardzo szybkim tempie, co stanowi poważne zagrożenie dla ochrony środowiska naturalnego, a w szczególności dla jego równowagi biologicznej. Dotyczy to bez wątpienia głowienki. Gatunek z rzetelnie udokumentowanym (w badaniach i publikacjach naukowych) silnym spadkiem liczebności nie powinien podlegać dalszej eksploatacji łowieckiej, ponieważ może to spowodować pogłębianie mocno już niekorzystnej tendencji dla populacji.
Obecnie brakuje merytorycznych przesłanek za pozostawieniem głowienki na liście gatunków łownych, biorąc pod uwagę, że została ona uznana za gatunek narażony na wyginięcie w skali globalnej, a IUCN przyznała jej podobny status zagrożenia jak np. nosorożcowi białemu, lwu afrykańskiemu czy pandzie wielkiej. Polowanie przez polskich myśliwych przez okres ponad czterech miesięcy w roku na taki gatunek jest niewątpliwie trudne do uzasadnienia i nieakceptowane przez znaczną część społeczeństwa ze względu na brak argumentów naukowych i konserwatorskich. Według art. 3 ustawy Prawo łowieckie jeden z głównych celów łowiectwa stanowi ochrona, zachowanie różnorodności i gospodarowanie populacjami zwierząt łownych. Zgodnie z tym polskim myśliwym, podobnie jak naukowcom, organizacjom i osobom zajmującym się ochroną przyrody, powinno w szczególności zależeć na ochronie gatunku zagrożonego wyginięciem, jakim jest głowienka. Na podstawie powyższych argumentów zasadne wydaje się wprowadzenie moratorium na odstrzał tej kaczki, usunięcie jej z listy gatunków łownych i objęcie ochroną ścisłą. Łukasz Ławicki
Łukasz Ławicki jest autorem
ok. 90 publikacji w recenzowanych pismach naukowych, członkiem redakcji pism ornitologicznych „Dutch Birding”, „Ornis Polonica” i „Ptaki Pomorza” oraz członkiem zespołu koordynującego monitoring ptaków w Polsce.

Bibliografia dostępna u autora.